De Republiek

1.1

Centralisatie 1477 - 1560 Engeland

- Hendrik VII komt aan de macht (1495)herstelt gezag van de koning d.m.v. centralisatie.

- De macht van de adel werd ingeperkt; privélegers werden verboden, invloed op rechtspraak

werd voor de hoge adel ingeperkt.

- Parlement (bestaande uit het hogerhuis en het lagerhuis) bleef een sterk tegenwicht voor

Hednrik VII. Frankrijk

- Lodewijk XI komt aan de macht (1461) er komt een eind aan de lange periode van choas en geweld.

- Ook Lodewijk centraliseert; hij verbied privélegers en versterkt het koninklijke leger.

- Belangrijk verschil met Engeland: in Frankrijk had de volksvertegenwoordiging (de staten

generaal) weinig te vertellen, met als gevolg dat de eerste stappen naar absolutisme worden gezet.

Reformatie 1500

- De macht van de koningen werd bedreigd door de geloofsverdeeldheid (Rooms Kath. vs Prost.).

- De koningen wilden maar één geloof in hun land. Hendrik VIII sticht Anglicaanse kerk 1534

- Hendrik VIII was een trouwe aanhanger van de Paus maar toen hij wilde scheiden van een Spaanse prinses werkte de Paus niet mee. Nadat Hendrik de bisschoppen en het parlement onder druk zette werd het huwelijk ongeldig verklaart.

- Hendrik trouwde met een hofdame maar toen zij hem geen zonen schonk, liet hij haar onthoofden.

- Na zijn eerste scheiding in 1534 riep het parlement hem uit tot hoofd van de Engelse kerk, voortaan de staatskerk; Anglicaanse kerk.

- Kloosters werden opgeheven en geplunderd, de Bijbel werd vertaald in het engels. De meeste ideeen van de reformatie bleven verboden. Ketters werden op de brandstapel gedood.

Protestandse kerkleer ingevoerd in Engeland 1547

- Hendriks zoon Eduard voert deze leer in.

- Kerken werden van hun beelden ontdaan, geestelijken mochten nu trouwen, de katholieke

mis werd vervangen door een protestandse kerkdienst met preek, gebed, bijbellezing en

psalmgezang.

- Nu waren het de katholieken die werden vervolgt en de protestanten niet meer.

Fransen blijven Katholiek

- De paus gaf koning Frans I het recht om belangrijke geestelijken te benoemen, Franse koning had de kerk onder controle.

- De Fransen waren aanvankelijk tolerant t.o.v. de protestanten tot 1534 toen er overal aanplakbiljetten werden opgehangen waarop de mis werd aangvallen.

- De koning gaf opdracht ketters op te sporen en op de brandstapel te zetten.

- Frans I zijn zoon; Hendrik II voerde in 1551 een strenge strijd tegen de protestanten. Zelfs

discussies over godsdienst werden strafbaar gesteld. 1.2

Nederland

- In de middeleeuwen waren de Nederlanden aparte staatjes. Holland, Brabant en de meeste andere gewesten behoorden tot het Duitse rijk. Vlaanderen en een paar andere zuidelijke gewesten behoorden bij Frankrijk.

- De hertog of graaf van het gewest was de grootste machthebber, die regeerde samen met de staten (vergadering van steden, adel en geestelijkheid van het gewest).

- Steden waren grotendeels zelfstandig, de adel bestuurde het platteland.

- In de 15e de eeuw gingen de meeste gewesten behoren bij het bourgondische rijk.

Het Bourgondische Rijk

- Met een politiek van centralisatie probeerden zij een zekere eenheid in hun rijk te krijgen.

- Brussel werd het regeringscentrum, de Grote Raad ( een hoogste rechtbank) werd ingesteld

en een centrale rekenkamer voor de geldzaken van het rijk.

- 1466 Staten Generaal, alle gewesten waren hierin vertegenwoordigd. De vorst maakte

hiermee afspraken over het geld dat de gewesten moesten opbrengen voor de centrale kas. De Nederlanden komen bij de Habsburgers

- In 1477 sneuvelt de laatste Bourgondische vorst, zijn dochter volgt op en trouwt met een Habsburger.

Karel V 1515 – 1555

- Karel wordt uitgeroepen tot heer van de Nederlanden, in de Staten-Generaal in Brussel.

- In 1516 wordt hij koning van Spanje. Hij was de machtigste vorst van zijn tijd.

- Via Italie kwamen de rijkdommen uit het oosten binnen: uit Amerika stroomde zilver de

staatskas binnen. Zilver was het belangrijkste betaalmiddel, en geld was macht.

- Karel zette in de Nederlanden de Bourgondische centralisatie politiek voort. Hij respecteerde

de privileges van de gewesten maar daar bovenop vormde hij in 1531 drie nieuw bestuursinstellingen; 1. de raad van state(het hoogste adviescollege), 2. de geheime raad (stelde wetten op en hield toezicht op de gewestelijke en lokale besturen) en 3. de raad van financien (ging over geldzaken zoals belastingen).

- Karel stelde in Brussel een landvoogd aan als zijn vervanger, tot 1530 was dat een tante van Karel, daarna een zus.

- Ook benoemde Karel in de gewesten een vervanger, stadhouder genaamd. Hiervoor koos hij leden van de hoge adel.

- Karel stelde vaste belastingen in en accijnz op bier, wijn en geweven stoffen. Hij zat namelijk altijd in geldnood omdat hij voortdurend oorlog voerde.

- Hij slaagde erin alle Nederlanden in handen te krijgen. In 1548 bracht hij alle 17 Nederlanden onder in één staatkundige eenheid. Hij liet de staten-generaal en de Duitse Rijksdag verklaren dat de Nederlanden een afzonderlijk en onafhankelijk deel van het Duitse rijk waren.

- In 1555 deed Karel afstand van de troon. Zijn jongere broer Ferdinand werd keizer van het Duitse rijk. Zijn zoon Fillips II werd heer der Nederlanden en koning van Spanje.

1.3

Onvrede katholiek kerk, Reformatie

- Al vóór Luther was er veel onvrede over de rooms katholieke kerk.

- De elite werd beïnvloed door het humanisme, een beweging die de nadruk legde op

zelfstandig denken.

- De belangrijkste humanist was Erasmus uit Rotterdam. Hij maakte een nieuwe bijbelvertaling

omdat hij dacht dat het ware christendom daarin te vinden was. Erasmus stelde dat heiligenverering, bedenvaarten en ander uiterlijk vertoon niets met het geloof te maken hadden.

Maarten Luther

- Deze Duitse monnink zette in 1517 een aanval in op de leer en praktijken van de kerk.

- Hij keerde zich tegen aflaatpraktijken waarmee o.a. de bouw van de sint pieterskerk in Rome

mee bekostigd werd. Het verkopen van aflaten vond Luter oplichterij.

- Luther vond dat alleen het geloof de mens kon redden.

- Met zijn actie begon de reformatie/kerkhervorming.

- Dankzij de boekdrukkunst werden zijn ideeën al snel verspreid, hij kreeg dan ook al gauw

navolging van andere kerkherformers.

- De kerkherformers hadden verschillende opvattingen, maar over een aantal dingen waren zij

het wel eens; het ware geloof was alleen in de Bijbel te vinden, de kerk mocht niet tussen God en de mens instaan, priesters konden geen zonden vergeven, de aanbidding van heiligenbeelden was verkeerd.

Reformatie in Duitsland

- In het Duitse rijk leidden de ideeen van de reformatie tot grote onrust, in heel Duitsland braken boerenopstanden uit olv predikers die zich tegen de gevestigde orde keren. Ook handwerkslieden lieten zich meeslepen door opstandige ideeen.

- Luther moest hier niets van hebben, gelovigen hoorden de wereldlijke machthebbers te gehoorzamen. Luther riep de Duitse vorsten op zelf de leiding te nemen betreft kerkhervorming.

- Karel V probeerde het protestantisme te onderdrukken. Net als de koningen van Engeland en Frankrijk geloofde hij dat zonder eenheid van geloof het rijk ten onder zou gaan gevolge van chaos. Samen met de katholieke Duitse vorsten voerden zij oorlog tegen protestantse steden en staten maar in 1555 gaf hij het op. In de vrede van Augsburg werd vastgelegd dat elke

Duitse vorst zelf het geloof van zijn onderdanen mocht bepalen. Duitsland was vanaf toen verdeeld in Lutherse en katholieke gebieden.

Onderdrukkingen in de Nederlanden

- Karel V trad hard op tegen de ketters; zij die de leer afwijzen van de rooms katholieke kerk. Hij verbood het bespotten van geestelijken en het lezen, bespreken en verspreiden van de bijbel en van antikatholieke boeken.

- Karel verbrandde in het openbaar Lutherse boeken en vormde naast de bisschoppelijke inquisitie een keizerlijke inquisitie om ketters op te sporen en het straffen. Onder Karel zouden in de Nederlanden 1200 protestanten worden terechtgesteld. Vergeleken met andere landen valt dit mee.

- Stadsbesturen, edelen en gewestelijke besturen werkten niet mee. Zij hadden een afkeer tegen de bloederige onderdrukking. O.i.v. Erasmus waren zij voor tolerantie. Bovendien zagen zij de inquisitie als aantasting van hun privileges; ze wilden hun burgers zelfs berechten.

- Toen Karel in 1555 aftreed leek het rustiger in de Nederlanden. De grote meerderheid had zich aangepast, toch was de kritiek op de kerk niet verdwenen. De sympathie voor protestandse ideeen was alleen maar gegroeid.

Johannes Calvijn

- Het calvinisme werd in Nederland de belangrijkste protestandse stroming.

- Nog meer dan Luther lag hij de nadruk op de bijbel. Hij benadrukte gods almacht tegenover

de nietigheid van de mens. God had allang bepaald wie verdoemd waren tot de hel en wie de hemelse zaligheid zouden binnengaan. De mens kon niets doen om zijn redding af te dwingen maar moest wel hard werken en sober en vroom leven, vol bijbelstudie en gebed.

- Gelovigen waren verplicht de overheid te gehoorzamen maar als de overheid haar plicht verzaakte en de ware godsdienst ging vervolgen, dan kon de plicht te gehoorzamen ophouden. Dan mochten gelovigen o.l.v. edelen zich verzetten en in opstand komen.

1.4

Vlaanderen en Brabant

- In 1477 woonde 40% van

...