A crise da monarquía absoluta (abdicacións, ocupación napoleónica)

1. A crise da monarquía absoluta (abdicacións, ocupación napoleónica)

En 1789 ten lugar a Revolución Francesa. As novas ideas procedentes de Francia empezan, a

pesar das trabas institucionais (levadas a cabo polo conde de Floridablanca, entres as que destacaron a ruptura das relacións con Francia, a prohibición das publicacións francesas consideradas anticristianas e a censura de periódicos de carácter político), a cruzar a fronteira. Xunto co pensamento ilustrado empeza a

denunciarse a necesidade da modernidade (social, económica e política). O Antigo Réxime

comeza a desquebraxarse.  

Hai un descontento xeral cara o sucesor de Foridablanca, Manuel Godoy(1792), polas súas medidas educativas e económicas, o que desemboca nuns plans de proclamar rei ao príncipe Fernando. En 1807 son descubertos e o denominado Proceso de El Escorial remata co suposto arrepentimento de Fernando. No plano exterior, en 1973 tras ser executado Luis XVI, España rompe relacións con Francia o que desemboca na guerra dos Pirineos. En 1795 firmase a paz de Basilea, un éxito diplomático de Godoy. España aliease con Francia contra Portugal e Gran Bretaña no tratado de San Ildefonso de 1796. En 1805 na batalla de Trafalgar España perderá gran parte da súa frota contra os ingleses.

A chegada de Napoleón ao poder e o seu nomeamento como emperador (1804), fai que comece  a espallarse por Europa. Na súa dominación parece que só hai un país que se lle resiste: Inglaterra. De tal xeito que decide contrarrestar ao seu inimigo atacando ao seu principal aliado: Portugal. Para iso aprovéitase da influencia que Godoy ten na corte de Carlos IV para firmar o tratado de Fontainebleau (1807) polo que, ambos políticos, acordan invadir e repartirse Portugal. Nada máis lonxe da realidade: Napoleón invade España e, ante a ocupación o país álzase contra Godoy e o rei. É o coñecido como Motín de Aranxuez (19 de marzo de 1808). O seu resultado foi a destitución de Godoy e a abadicación de Carlos IV en nome do seu fillo, Fernando VII.

Pero a situación xa era irreversible e o avance francés inevitable. O dous de maio o pobo de

Madrid álzase en armas contra o invasor mentres que, a familia real, trasládase a Baiona

(Francia) a petición de Napoleón. Na cidade francesa Napoleón consegue que Fernando VII

abdique de novo no seu pai, Carlos IV, e este, de novo, abdique en Napoleón. O emperador

cédelle a coroa ao seu irmán Xosé (Xosé I, que será coñecido popularmente polo pobo como

Pepe Botella).

Os anos da ocupación francesa e a guerra de independencia (1808-1814), supoñen para España unha certa modernización ideolóxica. Os “afrancesados”, partidarios dos ideais revolucionarios,

consideran preciso unha importante transformación do Antigo Réxime. O novo rei, Xosé I, e os

seus homes de goberno, promulgan en 1808 a coñecida como Constitución de Baiona que, aínda que non foi unha verdadeira Constitución (máis ben unha carta outurgada), xa regula para España, por primeira vez, certos principios propios do liberalismo como por exemplo unha certa separación e limitación de poderes cun corpo lexislativo bicameral coa creación dun Senado (ademáis do congreso), reformas económicas (supresión de privilexios, unha pequena desamortización eclesiástica e liberdade de industria e comercio), reconocimento de dereitos e liberdades (libertade de imprenta e inviolabilidade do domicilio). (aínda que conservadora en gran medida, conserva a confesionalidade do estado e privilexios coma o morgado para atraer á nobreza). unificou a Xustiza coa creación do Ministerio de Xustiza e as audiencias nacionais. Dividiu España en 38 prefecturas (provincias).

A pesar de que Xosé I intentou gobernar España con boas intencións e a necesidade de renovación, a guerra e o desprestixio da súa persoa, imposibilitou a súa aplicación. Coa derrota francesa no conflito (tralo desastre que supuxo para Napoleón a fronte aberta en Rusia e o desgaste das guerrillas en España(el Empecinado, Espoz y Mina, cura Merino)), O tratado de Valençay supón a volta de Fernando VII e, consecuentemente, a do Antigo Réxime.

2. As Cortes de Cádiz e a constitución de 1812

Durante a guerra de independencia, entre as elites dirixentes, vaise estendendo a idea da

necesidade de convocar unhas cortes xerais para coñecer a vontade do país e impoñer as

reformas que sexan necesarias. Para uns, nobres e eclesiásticos, tratábase de restablecer o

sistema político tradicional; para outros, partidarios do liberalismo, era necesario realizar

grandes cambios e restrinxir o poder real e establecer unha Constitución baseada na soberanía

da nación e na separación de poderes.

Durante a guerra formáronse novas institucións políticas, as xuntas locais e provinciais, para organizar a resistencia, un acto de soberanía popular fronte ao estatuto de Baiona. En 1808 reuniranse delegados das xuntas provinciasi en Aranxuez para formar a Xunta Xeral Suprema Gobernativa do Reino, presidida polo Conde de Floridablanca. Pasará a Sevilla e despois a Cádiz (cidade liberal), e disolverase en 1810.

Tras unha consulta á nación, reúnense as Cortes en Cádiz en 1810. Estas Cortes, divididas en

liberais e realistas ou absolutistas, levaran a cabo unha importante labor lexislativa que

podemos resumir nos seguintes decretos:

- A proclamación da soberanía nacional e a separación de poderes (1810): Fronte á soberanía

real proclámase a soberanía nacional, soberanía que residía nas Cortes como representantes da nación española.

- Abolición dos señoríos xurisdiccionais e dos privilexios de orixe feudal (1811): A xustiza que ata entón estaba en mans da nobreza e da Igrexa, pasou ao Estado. A abolición dos señoríos

xurisdiccionais non afectou os dereitos dos nobres sobre a propiedade da terra.

Tamén se aprobaron diversas medidas como por exemplo: a liberdade de imprenta sen a

censura previa, a regulamentación do poder executivo, a formación de Concellos constitucionais e Deputacións provisionais, a creación do Tribunal Supremo de Xustiza ou a supresión da Inquisición.

Pero, sen dúbida, a súa labor máis importante foi a configuración da primeira Constitución (a

“Pepa”). Tratábase dunha Constitución revolucionaria que tiña como obxectivo abolir o

absolutismo monárquico establecendo un réxime baseado na separación de poderes (o

executivo exercido polo monarca, o lexislativo exercido polas Cortes e o monarca –pois este

sanciona e promulga as leis, ademais de ter dereito a veto-, e o xudicial en mans dos tribunais

de xustiza). Porén facía concesións ao tradicionalismo, como a ausencia dunha declaración de

dereitos ordenada e sistemática e a intolerancia relixiosa que consagraba o catolicismo de

Estado, debido ao sentimento nacionalista católico e antinapoleónico, dominante na época.

A pesar das súas boas intencións, a volta en 1814 de Fernando VII supón a supresión da

Constitución e os decretos aprobados en Cádiz. España volve ao absolutismo do século anterior pero só anteriormente, os ecos e repercusións de Cádiz faranse notar coa chegada de Isabel II en 1833 e os procesos constitucionais aprobados a partir dese momento e ao longo de todo o século XIX.

3. A restauración de Fernando VII e do absolutismo: as etapas do reinado (delimitación

temporal e características principais)

En 1814 retornou a España Fernando VII. Durante o seu reinado, o rei “desexado” gobernou

dunha maneira mesquiña e vingativa, abolindo as liberdades e progresos acadados en Cádiz e

restablecendo de novo o absolutismo propio do Antigo Réxime. No seu reinado podemos

diferenciar tres etapas:

1) O sexenio absolutista (1814-1820): Fernando VII é recibido en España con gran entusiasmo.

O seu retorno presentaba un grave problema, pois non se sabía se aceptaría ou non as reformas das Cortes de Cádiz. Unha vez consciente do forte apoio que ten (o manifesto dos Persas), declara nulos os decretos e a Constitución de Cádiz, restablece o poder absoluto e as vellas institucións do Antigo Réxime como a Inquisición (decreto de Valencia de 1814). Sen embargo, as forzas liberais, formadas por militares e burgueses, comezan a protagonizar diversos pronunciamentos (Espoz y Mina en Navarra, 1814 ou Porlier na Coruña, 1815) co fin de restablecer a Constitución aínda que, por mor do escaso apoio recibido, non conseguen os seus obxectivos.

2) O trienio liberal (1820-1823): O 1 de xaneiro de 1820 o levantamento liderado por Rafael del

Riego consegue o seu obxectivo e restablécese a Constitución de 1812. O triunfo dos liberais

causou asombro en toda Europa e foi imitado en varios puntos, dando lugar a unha serie de

revolucións liberais nos anos 20. Os gobernos liberais restableceron a lexislación aprobada polas Cortes de Cádiz, aboliron a Inquisición e deron un novo empuxe ás transformacións sociais, económicas e administrativas. Proliferaron as sociedades patrióticas, xerme dos futuros partidos políticos. Surxiron dúas tenduncias, os Moderados (Martinez de la Rosa) e Exaltados, máis radicais (Evaristo San Miguel).

...